De mens als deeltje en als golf

Vooraf

We weten dat "materie" (1) zowel een deeltjes- als een golfkarakter heeft (2). Ook ons lichaam is "materie". Het lijkt me op zijn minst nuttig om om ons lichaam eens anders te bekijken. Dit is behoorlijk ongewoon. Met dit artikel wil ik een poging wagen.

In dit artikel komen achtereenvolgens aan bod:

• "De mens als deeltje". Dit is vrij duidelijk en vrij goed te begrijpen. Het past in onze grijze, vertrouwde wereld.
• "De mens als golf". Dit hoort eerder bij wat Jezus zei: "Mijn juk is licht". Zo zien en ervaren we ons leven meestal niet. En toch is dit minstens even waar als de grauwe alledaagse werkelijkheid.

De mens als deeltje

Laten we beginnen met "de mens als deeltje". Dit is het slechte nieuws. Het is eng. Het is wel vrij gemakkelijk te begrijpen en het komt vrij bekend voor.
Een deeltje is - in deze context - een stukje materie. In de kwantummechanica is een electron een voorbeeld van zo een deeltje. Ultra klein. Microscopisch klein is niet van toepassing, met een microscoop kan je een atoom helemaal niet zien, laat staan een electron.
Kan je een mens vergelijken met zo een deeltje?
Hierover twee dingen. Een: we maken even een sprong van het ultrakleine naar het supergrote, met name de ganse kosmos. Het universum telt miljoenen melkwegstelsels. Een daarvan is ons melkwegstelsel. Op een van "de armen" van ons melkwegstelsel kunnen we - als we het van buitenaf zouden kunnen bekijken - een stipje zien tussen de miljarden andere stipjes. Dit ene stipje is ons zonnestelsel. Ons zonnestelsel, zoals trouwens het ganse heelal, bestaat voor meer dan 99,99% uit lege ruimte. Even inzoomen. Op baan drie van ons zonnestelsel is er een prachtig bolletje. Dit is de aarde. Dieper inzoomen: Op de korst van de aarde is er leven. Daar wonen onder andere meer dan 7 miljard mensen. Nog even inzoomen: een van die 7 miljard mensen dan ben ik. De mens is een nietig deeltje in het heelal. Dit leer je ook in de lessen aardrijkskunde. Dit is waar, maar het is een halve waarheid. Ik zou het "de kleine waarheid" noemen.
Een deeltje, hoe klein dan ook, is materie. In de lessen godsdienst leerde je vroeger nog, in verband met Aswoensdag *, "Gedenk, mens, dat je stof bent en tot stof zult wederkeren". Dit is dan wel een heel kleine waarheid.
Lessen aardrijkskunde, lessen godsdienst. Mijn vraag: waar is de wijsheid in ons onder-wijs?

De mens als golf

Tot zover het slechte nieuws, de kleine waarheid. We komen bij het goede nieuws, de grote waarheid, althans voor wie er iets van kan opsteken. Probeer het niet rationeel - via het denken - te begrijpen, dit gaan totaal niet.

Eventjes omswitchen van "de mens als deeltje" tot "de mens als golf". Een bocht van meer dan 360 graden (in de kwantummechanica kan dit). Wat is een golf? Een voorbeeld: wanneer je een steen in het water gooit onstaan er golven.
Een golf is helemaal geen materie. Geen materie, niet iets. Niets? Het is een verschijnsel. Een golf - ook al in tegenstelling tot een deeltje - deint oneindig ver uit. Het is niet ultraklein, maar oneindig groot.
Dat je de mens mogelijks ook als golf zou kunnen zien hebben ze ons, noch in de lessen aardrijkskunde, noch in de lessen godsdienst, noch in de lessen fysica geleerd. En nochtans is het bevrijdend. Zeker als je zopas te horen kreeg dat de mens een nietig stofje is.

De mens zien als deeltje, daar kunnen we met ons verstand. Zo bekrompen is ons denken dan wel. Maar de mens zien als golf, dat is andere koek. Het gaat ons verstand ver, zeer ver, te boven. Liefde gaat ons verstand ook ver te boven, en toch voelen we of weten we duidelijk dat het betekenis heeft, innerlijk weten dan wel.

Uit de kwantummechanica leren we dat alle materie zowel een golf- als een deeltjeskarakter heeft. Ons menselijk lichaam bestaat ook uit materie. Het lijkt mij dan ook helemaal niet zo dwaas om onszelf de vraag te stellen "heeft de mens een golf- en een deeltjeskarakter?".

Van uit de mystiek zou ik zeker zeggen: ja.
In het evangelie van Thomas - logion 77 - staat:

Jezus heeft gezegd: 
Ik ben het licht dat op hen allen rust. 
Ik ben het Al. 
Het Al is uit mij gekomen 
en het Al is tot mij geraakt. 
... 
(3)

Jezus zegt "Ik ben het al". Oneindig groot dus. Dit kan overeenstemmen met een golf, maar zeker niet met een deeltje. Nogmaals, probeer het met het verstand niet te vatten, het is niet te vatten, maar daarom niet onjuist.

Nisargadatta Maharaj - een Indisch spiritueel leraar - * is er rotsvast van overtuigd dat hij - wie hij in diepste wezen is - nooit geboren is. Dit betekent dat hij zich bevindt in een toestand voor het begin, het begin van alles. Ook Erik van Ruysbeek heeft dergelijke ervaringen gehad. (4)
Citaat pagina 652

Noch deeltje, noch golf

Doe je nog mee? We gaan nog dieper in op het golf-deeltjes-karakter uit de kwantummechanica.

Nog zo een eigenaardigheid i.v.m. het golf- deeltjeskarakter van de materie in de kwantummechanica: wanneer proeven uitgevoerd worden met de vraag "bestaat materie uit deeltjes?" dan is het antwoord ja. Wanneer proeven uitgevoerd worden met de vraag "heeft materie een golfkarakter?" dan is het antwoord ook ja. Afhankelijk van de intentie van de onderzoeker zal "het deeltje" zich ofwel als deeltje ofwel als golf gedragen. De intentie van de onderzoeker is bepalend voor het resultaat. En zo is er in de kwantummechanica de ene verrassing na de andere. Als dit een troost mag zijn: mensen die dagelijks met kwantummechanica omgaan kennen deze fenomenen, maar zij weten ook helemaal niet wat ze er zich hierbij kunnen voorstellen. Het komt me voor dat alleen mystici hier mee overweg kunnen, zonder dat het in taal kan verwoord worden.
Toch nog even herhalen: we hebben het hier over materie waaruit o.a. goud, slijk en ons lichaam bestaat.

Het is wellicht zo dat "het deeltje" zich in een superpositietoestand bevindt dat boven zowel het golf- als het deeltjeskarakter uitstijgt. (5) Wanneer dit "deeltje" nu tot de orde geroepen wordt zegt het "ok, ik zal mij manifesteren. Hoe moet ik mij tonen? Als golf of als deeltje?".
Wat is die superpositietoestand? De kwantummechanica beweegt zich voortdurend in een vierdimensionale wereld, waar ruimte en tijd samen ruimtetijd vormen, en nog veel meer. Ik vraag me af of de superpositietoestand wel thuishoort in een vierdimensionale wereld. Wellicht is het vijf. We kunnen ons vier niet meer voorstellen: bij oorzaak en gevolg kan het gevolg kan voorkomen nog voor de oorzaak, materie is tegelijk ultraklein en oneindig groot, en ga zo maar door. Wat is vijf dimensies dan?

Kan de mens zich in dit superhoog niveau bevinden?

• Het niveau van "de mens als deeltje" daar kunnen we best inkomen.
• Het niveau van "de mens als golf" dat is andere koek. Hier kunnen mystici nog bij. De weg hiertoe is de weg van de eenvoud.
• Nog een niveau hoger, namelijk dit van superpositie, dit lijkt mij voor de mens in een menselijk lichaam helemaal niet haalbaar.

Het onzekerheidsprincipe van Heisenberg

De mens als deeltje en als golf
                 Vooraf
         De mens als deeltje
         De mens als golf
         Noch deeltje, noch golf
         Het onzekerheidsprincipe van Heisenberg